BİR DAĞ YAMACINDA ŞİİRİ ODAĞINDA REFİK DURBAŞ ŞİİRİ

cemil aydın


Çırak Aranıyor şairine 1979 Yeditepe Şiir Ödülü'nü getiren bir kitap. Kitabın arka kapağındaki tanıtım yazısında kitabın ilk baskısının kısa sürede tükendiği ve kitabın eleştirmenlerce yeni kuşak şiirinin başyapıtlarından biri olarak nitelendirildiği yazıyor. Yine kitabın arka kapağında bulunan Kayhan Edip Sakarya'nın çektiği, Refik Durbaş fotoğrafına bakan, şairin Erzurumlu olduğunu rahatlıkla çıkartır diye düşünüyorum.

Kitap üç bölümden oluşuyor: Anayurdu Ölümün, Zamanı Umuda Ayarla, Terden Süzülen Rüzgar.
Anayurdu Ölümün beş şiirden oluşuyor. Kitabe şiirinde işçiler destansı bir anlatımla şiirleşiyor. Anıt şiirinden alıntılayacağım kısım şiirin konusunu sizlere sezdirecektir:

"Halkın ulusu,rüzgarın kardeşiydi onlar
Ateşin öğündüğü üç alınteri nebisi
Bir şafak vakti zulmün dehlizinde
Yiğitlik anıtını süsledi bedenleri

Biri engin denizlerle arkadaş
Biri inancın cömert definesi
Biri sabrın korkusuz aslanıydı
Onurun mescidi şimdi cesetleri."

"Ay dolandı vay deli gönlüm" diyerek "Menzil"i, "Ölüm anayurdunu arıyor hala" diyerek "Anayurt"u şiirleştirir Durbaş. Anayurdu Ölümün kısmındaki son şiir olan "Bir Dağ Yamacında" Refik Durbaş'ın ustaca kullandığı "anlatımcı şiir" tarzının en iyi örneklerinden biri.Bu şiirde bir devrimci merkeze alınarak Türkiye coğrafyası anlatılıyor. Özkırımlı'nın dediği gibi "ortak bir toplumsal durum" hakimdir Türkiye'de. Ne yaparlarsa yapsınlar sömürülen insanlar her yerde:

"...canla dölleniyor tohum
kanla sürülüyor tarla
alınteriyle biçiliyor başaklar
kuşların,ağaçların,toprağın sesini dinliyorsun
akşam,bir dağ yamacındasın, rüzgarın tükenmiş
kuşlar
ağaçlar
yıldızlar ve bütün kainat sis içinde oysa
yalnız sessizlik soluk alıyor
yaz mı bahar mı belli değil
akşam
umut da tükenmiş umutsuzluk da..."

Halk umudu da umutsuzluğu da tüketmiştir. Direnişin çetinleştiği bir durumdur bu. Umutsuzluk da hayata tutunmanın bir belirtisidir. Eğer halk umudu bir kenara koyun umutsuzluğu da yitiriyorsa uğruna savaştığı şey için ölümden bile korkmaz. Ancak hesaplaşılması gereken bir düzen vardır. Düzene karşı çıkanlar yıldırılmaya çalışılmaktadır:

"Su ağır ağır akıyor
Ses ağır ağır
Elektrik ağır ağır akıyor bedeninden
İhanet ağır ağır
Bir dağ yamacında

Bileğindeki kelepçede binlerce kuş resmi
binlerce defne dalı
duman artığı
falaka
şok"

Halk omuz omuzadır. Var olan sınıf çatışması aşikar edilmektedir. Grev ilan edilmiştir. "Alınterinin çalınmasını önlemek, en aza indirmek için başvurulan ekonomik savaşım silahı." İşte bu ansiklopedik tanım bakın nasıl şiirleşiyor:

"Birden patlıyor grev
Gece vardiyasında
Davul
Zurna
Halaylar

Birden patlıyor grev
Artık çalınmayacak alınteri
Kömür,elma,üzüm,pamuk,arpa,buğday,petrol,demir
iş gücü
el emeği"

Ölüm artık kimseyi ilgilendirmez,korkutmaz:

"Ölüm ilgilendirmiyor artık seni,işkence ilgilendirmiyor
Işıklar içinde yüzün
Yüreğinde tarifsiz bir telaş
Sabah vardiyadasın bir dokuma tezgahında
Öğle bir yürüyüştesin pankartlar afişlerle dalga dalga
Akşam nöbetini tutuyorsun bir grev çadırında onurun..."

Refik Durbaş sömürüye karşı direnişi şiirleştirirken kullandığı kelimelerle,anlatımıyla bütünlüğü sağlamayı başarabiliyor. Karanlık diyor emeği sömürenlere,düzenbazlara:

"Bir karanlık Zonguldak'ta maden ocaklarında
Alevini çalıyor kömürün
Bir karanlık Amasya'da Manisa'da
Özsuyunu çalıyor elmanın üzümün
Bir karanlık Adana'da, Aydın'da
Umudunu çalıyor pamuğun
Bir karanlık Konya ovasında, Pasin yaylasında
Bereketini çalıyor arpanın,buğdayın,yulafın
Bir karanlık Divriği'de,Raman dağlarında
Tohumunu çalıyor petrolün ve çeliğin..."

Grev,alınteri,inanç,bilinç,telaş,onur... İnsanlığın ortak değerlerinin pespaye bir düzen kurularak hiçe sayılmasına karşı direncin şiiri: Bir Dağ Yamacında. Peki şiir nasıl bitiyor. Kavgayı haklı olan mı kazanıyor. Hayır! Düzen devam ettiği müddetçe son sözü hep ateş söyler:

Ateş diyor ki:

"Kendini halkının bağımsızlık ve devrim
kavgasına adamış,antidemokratik baskı
ve uygulamalar sonucu bir yurtsever ar-
kadaşımızı daha kaybettik. Ailesine ve
tüm devrimci arkadaşlarına başsağlığı
dileriz. Cenazesi yarın..."